Een update voor de polyvagaaltheorie (1)
Het wordt steeds beter...
Inleiding
Recent verscheen op LinkedIn een bericht van Stephen Porges, geestelijk vader van de polyvagaaltheorie, dat zijn laatste artikel1 geplaatst is in het meinummer van dit jaar van het prestigieuze medisch tijdschrift Comprehensive Psychoneuroendocrinology2.
De polyvagaaltheorie
Mocht je nog niet eerder gehoord hebben van deze theorie of niet weten waar het over gaat, dan is dit artikel een heel goed startpunt om deze boeiende theorie te gaan ontdekken.
Superkort samengevat voor de ongeduldigsten onder ons: de polyvagaaltheorie (PVT) voorspelt hoe mensen omgaan met stress en gevaar. Natuurlijk komt dan vechten, vluchten en bevriezen voorbij, maar de PVT geeft ook richting aan hoe we het gevoel van welbevinden van onszelf en anderen kunnen vergroten.
Zoals dat gaat in de wetenschap wordt in de loop van de tijd steeds meer duidelijk over onderdelen van de theorie en ontstaat nieuwe taal over hoe je de theorie het best uit kunt leggen. Het was dus tijd voor een update.
De vagale paradox – een polyvagale oplossing
Uiteraard was ik er als de kippen bij om Porges’ artikel te downloaden. Heel interessant en ook pittig om te lezen en te begrijpen, dus ik moet er nog even op kauwen. Wat ik vast kan zeggen is dat we:
helderder omschrijvingen gaan vinden van de onderliggende principes van de polyvagaaltheorie;
een mooie samenvatting kunnen lezen van de evolutionaire ontwikkelingen die relevant zijn voor de PVT;
een gedegen weerwoord vinden op de kritiek die er op de PVT is.
Kortom: genoeg om me verder in te verdiepen.
Ik heb de inleiding en samenvatting alvast voor je vertaald. Ik herschrijf ook nog de meeste alinea's in voor iedereen begrijpelijk Nederlands (herkenbaar als cursief). Een dubbele vertaling eigenlijk …
Als je snel van de wijs raakt door moeilijke woorden, lees dan alleen het cursieve gedeelte van de samenvatting.
Meer over deze update volgt de komende tijd!
Laat in de comments weten wat je ervan vond en of ik misschien nog meer uitleg moet geven. Daar gaan we!
Abstract - Samenvatting
Rechtstreekse vertaling, dus pittig: Hoewel er een aanzienlijke hoeveelheid literatuur bestaat die aantoont dat vagale cardio-inhiberende paden essentieel zijn voor homeostatische functies, wijzen minder vaak genoemde studies deze paden ook aan als factoren die de overleving van mensen en andere zoogdieren kunnen ondermijnen. Dit wordt vooral gelinkt aan reacties op bedreigingen, chronische stress en ernstige klinische omstandigheden zoals hypoxie.
Vertaling van de vertaling: Er is veel gepubliceerd over de vagale zenuwbanen (= bepaalde takken van de nervus vagus) die een vertragende invloed hebben op de hartfrequentie en het belang van deze banen voor balans in de stofwisseling. Er zijn ook publicaties die deze banen noemen als oorzaak voor een slechtere overleving van mensen en andere zoogdieren. Dit wordt dan vooral gekoppeld aan dreigende situaties, chronische stress en levensbedreiging zoals zuurstoftekort.
Misschien moeilijk: Het oplossen van deze 'vagale paradox' middels onderzoek in neonatale intensive care units, leidde tot de ontwikkeling van de Polyvagaaltheorie (PVT). De paradox verdwijnt wanneer we ontdekken dat de vagale cardio-inhiberende vezels afkomstig zijn uit twee anatomisch onderscheidbare gebieden in de hersenstam.
Eenvoudiger: Dus aan de ene kant zorgt de nervus vagus voor stabiliteit en balans in de stofwisseling (= homeostase), aan de andere kant kunnen deze zelfde banen zorgen voor levensbedreigende omstandigheden. Dat mag je een paradox (= tegenstrijdigheid) noemen: de “vagale paradox”.
Deze paradox is vooral zichtbaar op couveuseafdelingen en was de aanleiding tot het ontwikkelen van de polyvagaaltheorie (PVT). We kunnen deze paradox met de PVT verklaren, doordat de betrokken banen van de nervus vagus afkomstig blijken te zijn uit niet één, maar twee verschillende gebieden in de hersenstam.
Het ene pad heeft zijn oorsprong in een dorsaal gebied, bekend als de dorsale motorische kern van de nervus vagus, en het andere in een ventraal gebied van de hersenstam, bekend als de nucleus ambiguus. In tegenstelling tot bij zoogdieren, komen bij alle voorouderlijke gewervelden waaruit zoogdieren zijn geëvolueerd, de cardio-inhiberende vagale vezels voornamelijk uit de dorsale motorische kern van de vagus.
In deze alinea worden de twee gebieden of kernen, waaruit de verschillende takken van de nervus vagus ontspringen, genoemd. Bij alle gewervelde dieren, behalve de zoogdieren, komen de cardio-inhiberende (= hartslagvertragende) banen voornamelijk uit de achterste (= dorsale) kern. Bij zoogdieren dus niet, daar is ook de voorste (= ventrale) kern betrokken.
Dit maakt dat bij zoogdieren de nervus vagus 'polyvagaal' is, omdat het twee duidelijk verschillende efferente paden bevat. De ontwikkelings- en evolutionaire biologie laten een ventrale migratie zien van cardio-inhiberende vagale vezels die uitmonden in een geïntegreerd circuit, dat we het ventrale vagale complex zijn gaan noemen. Dit complex bestaat uit de interneuronale communicatie van de ventrale vagus en de bronkernen die betrokken zijn bij de regulatie van de dwarsgestreepte spieren van het hoofd en gezicht via speciale viscerale efferente paden.
Bij zoogdieren is de nervus vagus dus “polyvagaal” (poly = veel, vagaal = betreft de nervus vagus), omdat er twee paden zijn van de hersenstam het lichaam in (= efferent). Als we kijken naar de evolutie, dan zien we dat in de loop van de tijd die hartslagvertragende banen langzaamaan zijn verhuisd naar de voorste kern. Daar hebben zij verbindingen gemaakt met de kernen die de spieren van ons hoofd en gezicht regelen. Dit knooppunt van verbindingen noemen we het ventraal vagale complex.
(Dat was even een pittige hè …)
Dit geïntegreerde systeem faciliteert de coördinatie van de vagale hartregulatie met activiteiten als zuigen, slikken, ademen en vocaliseren, en vormt de basis voor een sociaal betrokkenheidssysteem, waarin socialiteit een krachtige neuromodulator wordt, die kalme gemoedstoestanden ondersteunt, die op hun beurt homeostase bevorderen.
Het ontstaan van dit geïntegreerde systeem (het ventraal vagale complex dus) heeft ervoor gezorgd dat de regulering van de hartfrequentie verbonden is geraakt met activiteiten als zuigen, slikken, ademen en praten. Zo is de basis ontstaan voor een systeem van sociale betrokkenheid. Sociaal gedrag wordt dan een krachtige stimulator voor de breinstructuren die ons helpen ons prettig te voelen, waardoor vervolgens heel veel stofwisselingsprocessen beter en gezonder geregeld kunnen worden.
Deze biogedragskenmerken kunnen, afhankelijk van de rijping van het ventrale vagale complex, bij te vroeg geboren baby's gecompromitteerd raken. De ontwikkelingsbiologie toont aan dat in het onrijpe zoogdier (bijvoorbeeld de foetus of premature baby) de ventrale vagus niet volledig functioneel is en dat de myelinisatie nog niet voltooid is; dit neuroanatomische profiel kan het effect van de vanuit de dorsale motorische kern van de nervus vagus afkomstige vagale cardio-inhiberende paden versterken. Deze kwetsbaarheid wordt klinisch bevestigd in de levensbedreigende reacties van apneu en bradycardie bij menselijke premature pasgeborenen, die hypothetisch gemedieerd worden door chronotrope dorsaal vagale paden.
Dit sociale verbondenheidssysteem is afhankelijk van de rijping van het ventraal vagale complex. Bij te vroeg geboren zoogdieren (dus ook mensenbaby’s) is dit systeem nog niet rijp en kunnen problemen ontstaan. Immers, als de ventrale banen nog niet rijp zijn, worden de achterste (= dorsale) banen, die wél helemaal ontwikkeld zijn, niet (voldoende) geremd bij wat zij doen: het verlagen van de hartfrequentie. Dit kun je zien op couveuseafdelingen, waar vroeggeborenen enorm kwetsbaar zijn voor zuurstoftekort (= hypoxie) en direct reageren met een ernstig vertraagde hartslag (= bradycardie). Deze trage hartslag herstelt bij deze te vroeg geboren baby’s meestal niet spontaan, waardoor ook korte momenten van zuurstoftekort levensbedreigend kunnen worden3. We kunnen dus theoretisch verklaren dat dit veroorzaakt wordt door de dorsaal vagale paden.
Neuroanatomisch onderzoek toont aan dat de verdeling van cardio-inhiberende neuronen tussen deze twee onderscheiden vagale bronkernen varieert tussen zoogdieren en verandert tijdens de vroege ontwikkeling.
Onderzoek van de anatomie van zenuwstelsels laat zien dat de verdeling van de zenuwbanen die de hartfrequentie regelen over de dorsale en ventrale bronkernen, varieert tussen zoogdieren en verandert tijdens hun vroege ontwikkeling.
Door het verklaren van de 'vagale paradox' bij premature pasgeborenen, belicht het artikel de functionele cardio-inhiberende functies van de twee vagale bronkernen en biedt het de wetenschappelijke grondslag voor het testen van hypothesen die gegenereerd worden door de PVT.
Doordat we de ‘vagale paradox’ bij vroeggeborenen nu kunnen verklaren via het model van de hartslagregulerende zenuwbanen die uit twee in plaats van één kernen in de hersenstam ontspringen, hebben we een goede basis om verschillende ideeën te gaan onderzoeken.
Het vervolg van het artikel
Tot zover de Nederlandse vertaling van de samenvatting (‘the abstract’, waarmee iedere wetenschappelijk hoort te beginnen) van Porges’ nieuwste artikel.
Het artikel gaat nog 14 bladzijden door. Daarin schrijft Porges over de nervus vagus, de opbouw van het autonome zenuwstelsel, verschillen in de autonome zenuwstelsels van zoogdieren en van reptielen, parallelle paden in de evolutie, de overgang van reptielen naar zoogdieren, de migratie van de cardio-inhiberende banen naar de voorste kern. En dat is nog maar de helft; het gaat verder met de waarde van de respiratoire sinusaritmie (een normale variatie in ons hartritme) voor het bepalen van de ontwikkeling van de ventrale vagus, om – na nog wat hoofdstukken met nóg moeilijker titels – te belanden bij een beschrijving en uitwerking van de 5 onderliggende principes van de PVT.
Vermeldenswaard is ook dat Porges de tijd neemt om in te gaan op kritieken op de PVT.
Is dit het?
Misschien had je een samenvatting van de hele polyvagaaltheorie verwacht – zoals ik doe in dit artikel – en een kernachtig betoog over vechten, vluchten, bevriezen en andere begrippen die veel mensen “linken” aan de polyvagaaltheorie.
Wat je hierboven las, is eigenlijk een beschrijving van het ontstaan van de polyvagaaltheorie, alsmede de verduidelijking van een heel belangrijk basisprincipe van de PVT. Iets wat we moeten begrijpen als we de polyvagaaltheorie willen doorgronden. Porges beschrijft in zijn artikel meerdere keren dat elementen uit zijn theorie zijn “gedemocratiseerd” in de populaire media. Hij bedoelt hiermee ongetwijfeld dat zelfbenoemde experts elementen uit de theorie uit hun verband hebben gehaald, en verkeerde conclusies uit de theorie hebben getrokken4.
Deze update lijkt me dus gewenst: hoe duidelijker het fundament en de basisprincipes van de theorie zijn, des te duidelijker is het als iemand er zelf iets van maakt.
Over de vijf onderliggende principes en Porges’ repliek op de kritieken zal ik de komende periode sowieso gaan schrijven, want het artikel met update over de polyvagaaltheorie van Porges is wat mij betreft de moeite waard!
Ben je een professional die met mensen werkt en vind je dit erg interessant, check dan ook mijn tweedaagse verdiepingstraining over de PVT.
Het artikel kun je ook hieronder vinden als pdf.
Onderaan bladzijde 1 van de PDF kun je zien dat het artikel inmiddels al een jaar geleden is uitgekomen. Mei 2024 verscheen het in het tijdschrift Comprehensive Psychoneuroendocrinology en vorige week (augustus 2024) verscheen Porges’ bericht op LinkedIn.
Zoals we op de website van dit tijdschrift kunnen lezen, houdt het zich bezig met het verspreiden van geavanceerd transdisciplinair (= vanuit meerdere specialismen) onderzoek om meer begrip te krijgen van de complexe onderlinge verbindingen tussen de fysiologie (= “hoe het lichaam werkt”), geestelijke gezondheid en ons gevoel van welzijn (bron).
Dat fysiologie mogen we wat ruim nemen: het woord psychoneuroendocrinologie (psycho-neuro-endocrino-logie) bevat psychologie, neurologie en endocrinologie, oftewel, geest, brein en het hormoonstelsel.
Het is zelfs zo dat een hartslag onder de 60 bij een couveusebaby, voor het personeel van de neonatologie-afdeling al reden is om heel hard te rennen en zuurstof te gaan geven en voorbereid te zijn op het moeten reanimeren van het baby’tje.
Eén van deze conclusies die ik eens hoorde en die me zeer schokte (ik druk me diplomatiek uit) zijn woorden met de strekking: “Dorsaal is achterkant, dus de dorsale vagus loopt aan de achterkant van het lichaam, en de ventrale vagus aan de voorkant”… Ik sta niet vaak met klapperende oren, maar toen dus wel.
Dankjewel, op deze manier is het inderdaad verheldender!
Dank voor je verhelderende artikel Ronald. Zeer interessant en nuttig voor mensen zonder medische achtergrond!