Traumaheling: lessen uit de natuur
Inclusief filmanalyse
Een naturalistische benadering
Somatic Experiencing® (SE™) kan gezien worden als een naturalistische benadering voor de transformatie van trauma en het helen van stressgerelateerde aandoeningen en problemen. In dit artikel wil ik een filmpje van ruim 20 minuten tonen en bespreken, waarin een aantal belangrijke basisprincipes worden uitgelegd door de grondlegger van SE: Dr. Peter Levine.
Géén herbeleving
Het woord 'Experiencing' (ervaren in het Nederlands) kan doen vermoeden dat er tijdens de sessies sprake is van herbeleving van een indringende gebeurtenis of trauma. Dit is lang niet altijd het geval en in ieder geval iets anders dan “exposure”, een techniek die wordt toegepast in bepaalde traumatherapieën, maar toch (terecht) zijn beste tijd gehad lijkt te hebben.
Tijdens een SE-sessie wordt niet per se gekeken naar de inhoud van het verhaal, maar veel meer naar de reacties in het lichaam die optreden op het niveau van het zenuwstelsel. En als het verhaal inhoudelijk van belang is, dan altijd vanuit het perspectief van het hier-en-nu, en nooit door er weer helemaal in te gaan.
Een natuurlijke reactie ...
Dit vergt van een SE-therapeut de specifieke vaardigheid om veranderingen in de respons van het zenuwstelsel van de cliënt te kunnen waarnemen en duiden. Zoals Peter Levine beschrijft (vanaf dit moment in de film): wanneer er dreiging is, reageert het lichaam per definitie met een beschermende respons: aanspanning, terugtrekken, vechten, vluchten, bevriezen of in hulpeloosheid schieten.
Deze reacties zijn bedoeld als tijdelijke 'maatregelen', die het lichaam direct en geheel automatisch neemt bij een dreigende situatie. Als er echter vaak dreiging is, of de dreiging is zeer intens, is er onvoldoende tijd om de stressrespons volledig te doorlopen en komt de stress vast te zitten in het lichaam.
... waar we in verstrikken
Vanaf dat moment zal het lichaam steeds signalen aan ons brein geven dat er dreiging is. Zo gaan we dan steeds gevaar zien in situaties waar het niet is. Er zijn traumatische klachten ontstaan.
Tot we dit interne gevoel-, deze interne dreiging uit het lichaam veranderen, zullen we traumatische verschijnselen houden. Het lichaam blijft gevaarsignalen naar ons brein sturen.
Van verstrikking naar verlossing
Bij SE wordt de cliënt begeleid de lichaamservaringen bewust te ervaren, in het hier-en-nu, en wordt de ervaring losgekoppeld van de angst. Cliënt leert dat er een verschuiving kan plaatsvinden van vast-zitten en verlamming, naar beweging, flow en heling.
Evolutie en de polyvagaal theorie
Zoals te verwachten is er (vanaf dit moment in de film) ook aandacht voor de evolutie van ons zenuwstelsel. Dit gedeelte is misschien iets technischer. Ik zal er elders in de sectie De Polyvagale Wereld nadere uitleg over geven, want het is heel boeiend en beslist meer uitleg waard. De natuur is een meester in het hergebruiken van onderdelen uit oudere structuren in nieuwere breinen...
Van belang is ook dat de laatste jaren steeds meer neurologische onderbouwing komt voor het werkingsmechanisme van trauma zoals SE dat beschrijft en de behandelprincipes achter SE. Centraal hierbij staat natuurlijk de polyvagaaltheorie van psychiater en neurowetenschapper Stephen Porges, een centraal thema in De Polyvagale Wereld.
Hoe dan ook, het kan niet genoeg benadrukt worden dat we hier te maken hebben met normale, natuurlijke reacties op abnormale gebeurtenissen.
Je kunt je er niet uit praten
Een belangrijke conclusie van Levine – die dus steeds meer wetenschappelijke 'back-up' krijgt – is dat je een trauma moet behandelen op het niveau waar het zich bevindt. Een trauma bevindt zich niet in het cognitieve gedeelte van ons brein, het deel dat we met praten kunnen bereiken, maar in het lichaam en in de oude structuren van ons brein, die niet met taal 'bereikbaar' zijn.
Kortom: het heeft geen zin om je uit een trauma te praten en dat werpt ook een ander licht op veel praattherapieën bij posttraumatische klachten...
De weg terug
Vanuit het ervaren van de lichamelijke sensaties kan cliënt ontdooien uit het bevriezen, weer terug in beweging en prikkelbaarheid, terug naar (het opnieuw voelen van) vechten en vluchten en zo weer naar verbinding met zichzelf, met de omgeving, met het leven.
De SE-therapeut helpt de cliënt met het vinden van de weg door deze verschillende stadia.
Lessen uit de natuur
Na de inleiding en het wat theoretischer gedeelte is het tijd om te zien waar SE nu eigenlijk vandaan komt: uit de natuur.
We beginnen hier in de film met een kudde impala's die gealarmeerd raakt door een geluid. Goed is de biologische respons van stoppen en oriënteren waar te nemen, alsmede het effect op de hele kudde.
In dit gedeelte legt Peter Levine uit hoe de angst en immobiliteit-cyclus een zichzelf versterkend fenomeen is dat een rol speelt bij trauma.
Dan zijn er nog twee voorbeelden uit de natuur van stress-, vecht-, vlucht- en bevriezingsreacties. Bij het stukje van de opossum wordt uitgelegd waarom bevriezen een zinvolle respons is, als vechten en vluchten niet (meer) werken.
Dieren hebben het vermogen op een natuurlijke manier te ontladen en uit de bevriezingsreactie te komen
Dit wordt mooi verbeeld in het National Geographic filmpje dat hier begint, waarin een ijsbeer wordt verdoofd ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Het ontladen is duidelijk zichtbaar als de verdoving uitgewerkt raakt. Het dier maakt de laatste motorische overlevingsreacties compleet; reacties die onderbroken werden toen hij in de bevriezingstoestand ging.
Hierna kan het dier zijn roes uitslapen en zijn leven weer vervolgen zonder restverschijnselen. De cyclus is afgemaakt.
Peter Levine aan het werk
In het laatste gedeelte kunnen we Peter Levine ook nog aan het werk zien met Ray, een ex-marinier. Ray heeft in Irak en Afghanistan gediend en is slachtoffer geworden van een bermbom. De klachten die hij heeft, hebben allerlei neurologische etiketten gehad, maar zoals aan het eind van de collage van Ray's behandelingen is te zien (5 sessies samengevat in enkele minuten), waren voor het merendeel posttraumatisch...
Mooi ook om te zien wat Ray zelf vond tijdens die eerste sessie (niet bijster positief) en hoe hij er na de therapie bij zit en erover spreekt...
Zelf kijken...
Tot zover de beschrijving van een aantal zaken die in de film aan de orde komen. Hopelijk bent u voldoende geïnspireerd om nu ook de film te gaan bekijken; zeer de moeite waard!