Trauma
"Trauma is a fact of life, It does not, have to be a life sentence"
Inhoud
Wat is een trauma?
Het woord trauma komt uit het Grieks en betekent letterlijk wond, kwetsuur of verwonding. In de wetenschappelijk literatuur is nog geen overeenstemming over wat een trauma1 precies is.
Een trauma wordt vaak beschreven als een gebeurtenis die als levensbedreigend wordt ervaren en waaraan de persoon niet kon ontkomen. De mate waarin een gebeurtenis traumatisch is, is voor iedereen anders en afhankelijk van draaglast (de gebeurtenis) en de draagkracht (afhankelijk van meerdere factoren) van de persoon.
Een trauma zit dus niet zozeer in de gebeurtenis, maar in de impact van de gebeurtenis. Sterker nog: er zijn gebeurtenissen die niet als trauma bekend staan, maar die wel posttraumatische verschijnselen kunnen veroorzaken. Hier kom ik verderop in dit artikel op terug.
Laten we eerst eens een aantal ‘definities’ van trauma (ja, er zijn er heel veel en dat zegt iets …) op een rijtje zetten.
Definities van trauma
Trauma is een overweldigende belasting van het menselijke fysiologische systeem. (Robert Macy – hoofd van een internationaal traumacentrum)
Trauma is een ernstige ervaring van onmacht. (Reinout Eleveld, Taotrainer)
Trauma is een vorm van stress die zo extreem is dat je copingmechanismen overweldigd raken. (David Treleaven, psychotherapeut)
Trauma is een reactie op een schokkende gebeurtenis of ‘ongeluk’, waarbij iemand blijft steken in de intense machteloosheid en de vaak bijbehorende gevoelens van intense angst, woede, afschuw of eenzaamheid. (Psychotraumanet.org)
Trauma is het lichamelijke effect (met haar emotionele en geestelijke componenten) van iedere gebeurtenis – of serie van gebeurtenissen – welke ooit te onverwacht, te snel of te groot was om in betreffend moment afdoende op te kunnen reageren. (Peter Levine, grondlegger Somatic Experiencing®)
Trauma is het gevolg van het overspoeld zijn door een heftige gebeurtenis of extreme stress, merkbaar in het denken en de emoties, maar – het allerbelangrijkst – zich manifesterend in het lichaam. (Sonia Gomes, grondlegger SOMA Embodiment en SE™ Professional Training Faculty of SETI – Somatic Experiencing® Trauma Institute)
Iedere gebeurtenis die stressvol genoeg is om ons een gevoel van hulpeloosheid, angst, overbelasting of diepgaande onveiligheid te geven, wordt beschouwd als een trauma. (Pat Ogden, grondlegger van Sensorimotor Psychotherapy®)
Trauma is datgene wat iemand met zich meedraagt na een overweldigende gebeurtenis. (Bron onbekend)
Uiteindelijk is een trauma iets persoonlijks. Het is niet de objectieve gebeurtenis, maar de subjectieve beleving die bepaalt wat een trauma is en wat niet. Wat altijd het geval is, is dat we het bij trauma niet hebben over een intense en negatieve emotie (die we allemaal wel eens hebben), maar over een verlammende vorm van stress.
Therapeut Gabor Maté zegt er dit over:
Maté is duidelijk: hetgeen gebeurd is, kan nooit meer niet-gebeurd zijn. De wond die ontstaan is, kan wél helen, want die is niet hetzelfde als de gebeurtenis.
Trauma is misschien wel de meest vermeden, ontkende, onbegrepen
en onbehandelde oorzaak van menselijk lijden.
Peter Levine
Verschillende “soorten” trauma
Hoewel de gebeurtenis zelf niet bepaalt of er sprake gaat worden van een trauma of een posttraumatisch probleem2, weten we inmiddels wel dat bepaalde (series van) gebeurtenissen kunnen leiden tot gelijksoortige klachten. Dit kan helpend zijn bij het bepalen welke therapie ingezet kan gaan worden.
Shocktrauma
We spreken van een shocktrauma bij een eenmalige en afgebakende gebeurtenis, bijv. een ongeval of mishandeling. Er kan sprake zijn van meerdere shocktrauma’s bij één persoon.
Ontwikkelingstrauma
Hier spreken we van wanneer er een langer durende periode van ingrijpende gebeurtenissen tijdens de ontwikkeling van de hersenen van een jong kind is geweest. Vaak hebben we het dan over verwaarlozing, pesten, mishandeling of misbruik.
Complex trauma
Deze term hoor je de laatste tijd vaker. Veel ontwikkelingstrauma is complex: er zijn dan meerdere perioden waarin traumatische gebeurtenissen plaatsvonden. Regelmatig heeft iemand zoveel op zijn of haar bordje gehad, dat er ook sprake is van psychiatrische problematiek (bijvoorbeeld angsten, somberheid, depressieve klachten), moeite met het aangaan en onderhouden van relaties en met het goed reguleren van emoties. Daarnaast wordt vaak dissociatie gezien.
Pre- en perinataal trauma
Hier hebben we het over overweldigende gebeurtenissen die voor (= pre) en rond (= peri) de geboorte plaatsvonden. Voor deze categorie van trauma komt langzaamaan meer aandacht.
Kijk nog even goed naar de definities van trauma hierboven. En probeer je dan eens voor te stellen (wat bijna niet mogelijk is) hoe het is om – net als een baby – geen tijdsbesef te hebben en tegelijk flinke pijn, heftige stress of ernstig zuurstoftekort. Dat kan traumatisch zijn, ook omdat een zuigeling of te vroeg geboren baby – behalve dat het niet kan begrijpen wat er allemaal gebeurt – een onrijp zenuwstelsel heeft. Hierdoor heeft het eigenlijk alleen maar de bevriezingsreactie tot de beschikking.
Zijpaadje: van belang zijn hier ook de taal- en geheugenfunctie. Dergelijke gebeurtenissen zijn preverbaal (en foetus of pasgeborene heeft nog geen taal beschikbaar) en worden in het procedurele geheugen opgeslagen. Dit geheugen wordt ook wel "lichaamsgeheugen” genoemd. Het is een deel van het impliciete geheugen, waar je met een "praattherapie"/therapie die niet-lichaamsgericht is, niet makkelijk "bij" kunt.
Intergenerationeel trauma
Ook een trauma-vorm waar langzaamaan wat meer aandacht voor komt. Trauma dat wordt doorgegeven langs (epi-)genetische weg. Ik schreef hier al een artikel over in De Polyvagale Wereld.
Voor betalende abonnees gaat het artikel hieronder verder met o.a. meer trauma-termen, zoals het begrip “adversity”, met de vraag of trauma een persoonlijk probleem is en dat wat altijd een rol speelt bij trauma.