Ieders Tai Chi is weer anders
Eigenheid ontdekken in uniformiteit
De 'vorm'
De vorm is datgene wat de meeste mensen als Tai Chi herkennen. Een vaste sequentie van bewegingen, in een rustig tempo uitgevoerd. Iedere beweging heeft een bepaalde volgorde en opbouw, applicatie (oftewel hoe de beweging krijgskunstig gezien toegepast zou kunnen worden) en een aantal energetische-, functionele en mechanische aandachtspunten. En dat zijn dan alleen nog maar de bewegingstechnische aspecten.
Als het klopt dat lichaam en geest samen bewegen en elkaar steeds beïnvloeden, dan betekent dat dat de mentale gesteldheid of houding er ook toe doet. Een kalme focus en een openheid waarbij ook een intentie is die de beweging richting geeft. Een richting die in de vorm is beschreven, dus waar je iets van een begrenzing van je vrijheid in aantreft, naast de uitnodiging om zo vrij mogelijk te bewegen.
Dat maakt voor mij Tai Chi een ongelofelijke rijke oefenvorm en manier van zelfstudie.
Verschillen in bewegen
Af en toe komt tijdens een Tai Chi les de opmerking dat een bepaalde beweging die ik maak er anders uitziet dan wanneer een andere docent of beoefenaar de beweging maakt. Of een student merkt op dat er onderling verschil is in de beweging met andere studenten. Dat is een juiste waarneming. Ondanks dat we allemaal dezelfde vorm beoefenen – je zou kunnen zeggen: dezelfde choreografie instuderen – zijn er individuele verschillen zichtbaar.
Wie een beetje kennis en ervaring heeft van hoe het lichaam werkt en hoe de invloed van de geest – en niet te vergeten onze levensgeschiedenis – zich in het lichaam weerspiegelen, zal kunnen begrijpen dat er een en ander waar te nemen is aan de manier waarop we het lichaam gebruiken.
Beweging als reflectie van de geest
Soms is een beweging uit de vorm moeilijk voor een Tai Chi student om uit te voeren volgens het boekje of om in het lichaam in te trainen. In het lichaam kan een blokkade zitten of een blessure. Er kan stijfheid zijn ontstaan door een langdurig verkeerd gebruik van het lichaam. Het is bekend dat stress of overweldigende gebeurtenissen zich in het lichaam kunnen vastzetten.
Op het allereerste T-shirt dat ik kocht van Grootmeester William C. C. Chen (het zal 1989 geweest zijn), de leraar wiens stijl ik beoefen en waarin ik les geef, stond de prachtige spreuk “Tai Chi, slow motion without moves, a reflection of the mind”. Een spreuk die ik destijds mooi vond en meende te begrijpen, maar waarvan ik nu besef dat de spreuk een diepere waarheid bevat dan ik toen zag.
In de Tai Chi bewegingen weerspiegelen zich de mens die beweegt en de levensgeschiedenis die deze mens meedraagt in de vorm van ballast of bagage, wat overigens twee heel verschillende ladingen zijn qua ‘last’ die zij geven.
Uniek
Ziedaar één van de redenen waarom we vaak kleine of grote verschillen zien in de bewegingen van Tai Chi beoefenaren. Ieder lichaam is anders. Ieder leven heeft een geschiedenis die zich weerspiegelt in een lichaam. Een lichaam heeft misschien een zwakke(re) plek. Ieder heeft een ander niveau van lichaamsbewustzijn. Het waarnemingsvermogen verschilt van mens tot mens, waardoor de een snel ziet hoe een beweging gaat en een ander bepaalde details mist1. De een voelt goed wat er in het lichaam gebeurt, de ander wat minder. De een kan goed ontspannen, de ander is wat vasthoudender.
Op het niveau van het denken hebben sommige mensen geleerd om vooral op hun verstand te vertrouwen. Zoals ik vaak zeg: “zij opereren vanuit het ‘hoofdkantoor’” en zullen proberen bewegingen verstandelijk te onthouden, terwijl anderen meer op hun lijf vertrouwen en zich minder druk maken. Sommige bewegingen kunnen herinneringen en gevoelens oproepen bij mensen, vaker onbewust dan bewust.
Het opmerken van de wisselwerking tussen bewegen, denken en gevoel(ens) enerzijds en de ontdekking dat het veranderen van een beweging kan leiden tot een verandering in gevoel en denken anderzijds, maakte dat ik in 2016 de opleiding Somatic Experiencing® ben gaan volgen.
Het voordeel van een choreografie
Het feit dat de vorm ‘vast’ ligt en beschreven is – weliswaar niet in westers wetenschappelijke termen, maar toch met een zekere mate van nauwkeurigheid – betekent dat een geoefend leraar kan zien bij wie een beweging anders gaat dan bedoeld (ik wel tenminste), wie er moeite heeft met een bepaalde beweging, welke patronen er in het lichaam van een student zitten en in welk gebied een blokkade zit. De vorm maakt eigenlijk de kwaliteit van bewegen beoordeelbaar. Wees gerust, niet om rapportcijfers uit te delen, maar om te ontdekken waar ontwikkel-, aandachts- en verzachtingspunten liggen.
Dus buiten het feit dat het er mooi uitziet om een aantal mensen samen en synchroon op ontspannen wijze gracieuze bewegingen te zien maken, is dat bewegen dus ook nuttig. Het lichaam reflecteert de geest. De bewegingen die in de loop van de tijd verbeteren, geven feedback aan de geest en kunnen op den duur een herprogrammering geven van oude en niet-behulpzame lichaamspatronen.
“Body knows”
Het mooie van Tai Chi is dat je hier eigenlijk verder geen analyse op los hoeft te laten. Door naar de les te komen, met de oefeningen en het intrainen van de vorm mee te doen, ontstaat bijna vanzelf het vertrouwen in de natuurlijkheid van de bewegingen, het zelforganiserend vermogen en de intelligentie van het lichaam.
Toen ik een van die eerste keren bij Grootmeester William Chen op workshop was, nam ik tijdens een pauze de gelegenheid te baat om hem een aantal vragen te stellen over verschillende bewegingen. Ik wilde het graag goed doen en vooral goed begrijpen. Grootmeester Chen glimlachte en zei “Easy, Ron, body knows”.
Het leren van Tai Chi is een ontdekkingsreis. Iedereen maakt zijn of haar eigen reis en tegelijk reizen we toch samen.
Vroeger op school
Ik vergelijk het leren van Tai Chi wel eens met het leren schrijven. Vroeger op school leerden we schrijven door eerst te leren hoe we de pen vast moesten houden. In Tai Chi termen: hoe sta ik eigenlijk op mijn benen?
Daarna leerden we de losse letters, door heel veel aaaaaaaaa's achter elkaar te schrijven, eerst tussen twee lijntjes in, later een stippellijntje overschrijven, daarna je eerste losse a en dan steeds vloeiender op weg naar hele woorden en zinnen!
In Tai Chi: we oefenen eerst losse bewegingen of delen van bewegingen; daarna rijgen we ze aaneen tot een hele vorm oftewel een hele energetische dans van vloeiende bewegingen.
Op de vierkante millimeter
Misschien herinner je je nog hoe jouw eerste a's eruit zagen. Hoekig, stoterig, kriebelig, met uitschieters. Soms zag je het nut om een vloeiende a te kunnen schrijven niet zo in en werd je opstandig. Zo gaat het ook regelmatig bij de Tai Chi les. De bewegingen kunnen gekunsteld aanvoelen, het lichaam beweegt niet soepel of niet hetzelfde als dat van een meer gevorderd student of de leraar. En wat is eigenlijk het nut; waarom moet het precies zoals het moet, waarom word ik op de vierkante millimeter gecorrigeerd?
Misschien wordt het antwoord duidelijk als we de metafoor van het leren schrijven wat doortrekken. Want netjes leren schrijven leidt ertoe dat anderen kunnen lezen wat je schrijft. Dat je een boodschap kunt overbrengen, dat je je betekenisvol kunt uitdrukken.
Zo leidt het uitvoeren van een mooie Tai Chi vorm tot een andere expressie, namelijk die van een ontspannen lichaam dat op een natuurlijke manier kan bewegen en is toegerust om gezond om te gaan met de uitdagingen van het leven, zonder direct in een reflexmatige spanning of weerstand te schieten2.
Van vorm naar vrijheid
Ondanks dat we allemaal hetzelfde leren als we leren schrijven, en ondanks dat we het geschrevene van (nagenoeg) iedereen kunnen lezen, is toch ieders handschrift anders. Ieder handschrift heeft persoonlijke kenmerken.
Zo is het ook bij Tai Chi. Ieders beweging ziet er een piepklein beetje anders uit, maar wat uitgedrukt wordt is steeds hetzelfde. De principes van de beweging zijn er steeds in terug te vinden.
Een voorbeeld vind je in onderstaand filmpje, waar mijn “zwaard-maatje” Alwin en ik de zwaardvorm uitvoeren in spiegelbeeld, op het Nederlands Taijiquan Festival van 2022. We wonnen er de eerste prijs mee in onze categorie. Kijk eerst maar even:
Nu had ik die dag niet mijn beste dag3 en we hadden allebei een beetje plankenkoorts: het was de eerste keer dat we meededen. Je ziet dus wat verschillen in uitvoering en toch laten we beiden hetzelfde zien.
Natuurlijk speelt de mate van geoefendheid een rol. Iemand die tien jaar oefent zal anders bewegen dan iemand die net drie weken bezig is. Dat laten we in dit verhaal even buiten beschouwing. Na enige tijd oefenen zullen lichaamspatronen slijten en blokkades verzachten, maar ook de vorm van long-time beoefenaren zal persoonlijke trekjes hebben, net als een handschrift.
En dat is wat mij betreft een Kunst met een grote K: de vorm doen volgens het boekje, geen binnenbocht, niets afraffelen, alle aandachtspunten belichamen, en binnen dat schijnbaar strak beschrevene de vrijheid vinden waar we in Tai Chi voor oefenen.
Samen op een individuele reis met deze mooie bewegingsleer. De gezondheid van je hele systeem cultiveren en bevorderen, je lichaam-geest eenheid trainen en herprogrammeren. Meditatief om de geest te kalmeren, in het partnerwerk een martiale kunst, niet per se om te vechten, maar vooral om harmonieuze relaties met anderen te bereiken.
In vrijheid bewegen.
Je bent welkom op een proefles. Dat kan iedere eerste dinsdag of woensdag van de maand. Check eerst de agenda en meld dan aan via deze pagina.
Ook de spiegelneuronen spelen hier natuurlijk een rol.
Voor de goede orde: de Tai Chi vorm is een belangrijke oefenvorm om Tai Chi te trainen, maar om het volle profijt van deze mooie bewegingsdiscipline te krijgen, is het nodig ook andere Tai Chi oefeningen dan de choreografie die we “de vorm” noemen te trainen. Hierbij hebben we het over losmaak- en strekkingsoefeningen en (meer nog) over partnerwerk in de vorm van “pushing hands” en boksen. Hierover zal ik later meer schrijven, in mijn lessen is aandacht voor partnerwerk.
Ik had die dag ongelofelijke kiespijn en zat “onder” de paracetamol en diclofenac. Bleek later dat er een kies doormidden gebroken was.