Fascia

Belangrijk verbindend weefsel

Foto: Alina Grubnyak on Unsplash

Inhoud

• Bindweefsel

• Geen verpakkingsmateriaal

• Fascia heeft veel functies

• Soorten fascia

• Een doorlopend geheel

• Waarom aandacht voor fascia op RelaxMore.net?

• Fascia en emoties

• Fascia is overal, daarom keek men er zo lang overheen

Bindweefsel

Fascia is een bindweefselsoort. Bindweefsel komt in ‘soorten en maten’. Zo zijn pezen (bindweefsel dat een spier met een bot verbindt) en ligamenten (bindweefsel dat twee botten met elkaar verbindt) twee veel genoemde en bekende soorten.

Fascia is bindweefsel dat spieren en andere lichaamsstructuren omvat en op een andere manier verbindt. Zo is bijv. iedere spierbundel omvat door een dun vlies: fascia. Onderhuids vinden we een dun vlies, dat als het ware de huid met de onderlaag verbindt: fascia. En dieper in het lichaam vinden we iets steviger “verpakkingen” van onze organen: fascia. Vaak heeft het een andere naam, bijvoorbeeld ‘mesenterium’, (de ‘darmscheil’, de ophangband van de darm) maar het is ook fascia.

De vraag is gerechtvaardigd wat fascia nu eigenlijk precies is, want het is duidelijk dat het niet duidelijk is … Er zijn geluiden te horen dat eigenlijk alle weefsel dat geen parenchym is (= het werkzame deel van het weefsel, dus een levercel, een niercel of een spiervezel), fascia is. En misschien zijn onze botten dan wel de meest compacte vorm van fascia …

Geen verpakkingsmateriaal

Tot voor kort werd er aan fascia niet veel waarde gehecht. Op Röntgenfoto's en CT- of MRI-scans is het niet tot amper te zien. Fascia werd - en wordt soms nog steeds – gezien als verpakkingsmateriaal van weefsels. Lekker handig, maar verder niet bijzonder. Dit kwam mede doordat er alleen maar anatomisch onderzoek op dode lichamen werd gedaan. Zo werd tijdens operaties ook nog wel eens fascia weggesneden en verwijderd als onnodig.

Foto van levende fascia, bron onbekend

Moderne onderzoekstechnieken en operatietechnieken (denk aan kijkoperaties) scheppen een compleet ander beeld van fascia: het is een dynamische en levende structuur. Kijk maar eens naar dit filmpje; kwalitatief magertjes, maar desalniettemin intrigerend.

Fascia heeft veel functies

Verbinden en registreren

In die levende matrix, dat weefsel dat één groot continuüm vormt dat alle delen van het lichaam met elkaar verbindt, vinden we heel veel receptoren
(= ontvangers) die druk, rek, vibratie, temperatuur, pijn en chemische veranderingen (bijvoorbeeld als er een ontsteking ontstaat) registreren en doorgeven aan zenuwen. Ten aanzien van het bewustzijn van positie (het moeilijke woord is proprioceptie) zitten er in fascia zelfs tien keer zo veel receptoren dan in de spieren.

Een microscopisch web, vol met allerlei sensoren, en lekker waterig. Ik las laatst ergens dat meer dan 15% van je lichaamsgewicht uit fascia bestaat. Er stond geen bron bij, dus of het waar is, weet ik niet. Je kunt fascia beschouwen als het medium waarin het interstitiële vocht circuleert, dus op die manier tellen de procenten waarschijnlijk snel op.

Bewegen mogelijk maken

Fascia heeft een ook belangrijke functie bij het ‘smeren’ van bewegingen in weefsels. Een voorbeeld is dat een bloedvat wat mee moet kunnen bewegen als een spier aanspant. Andere functies waarin de fascia een rol speelt zijn bevochtiging van weefsels, elasticiteit van de huid en heling van wonden.

Naast het ‘smeren’ van bewegingen is fascia ook van belang als een soort beweegbescherming. Omdat fascia alle spieren omhult, terwijl fascia – ondanks haar prachtige vervormbaarheid – een grotere stijfheid heeft dan spieren, geeft het enige bescherming tegen overstrekking en fungeert het zo als een soort noodrem. Fascia vormt een complete “total body”, doorlopende, driedimensionale matrix van structurele ondersteuning rond onze organen, spieren, gewrichten, botten en zenuwvezels.
Uiteraard beschermt dit mechanisme niet tegen de mate van overbelasting die we tegenwoordig vaak tegenkomen …

Veerkracht

Dan is er nog een beweegfunctie van fascia. Omdat het qua sterkte en stijfheid iets wegheeft van pezen, kan het ook tijdens het bewegen energie opslaan en afgeven. Sommige professionals beschouwen pezen als fascia.

Fascia en pezen kunnen dus dienen als een veersysteem dat helpt activiteiten als springen en sprinten efficiënter uit te voeren, met minder krachtsinspanning van de spieren. Zoals ik tijdens de Qigong lessen vaak benadruk: bewegen met behulp van veerkracht, niet met spierkracht. Het blijkt ook dat fascia sterker en veerkrachtiger wordt in de krachtlijnen (de richting van de belasting), met het langer oefenen.

Het omgekeerde is overigens ook het geval: weinig oefenen/bewegen verslechtert de conditie van je fascia. “Use it or loose it”…

Soorten fascia

Een indeling die her en der gebruikt wordt, is om fascia onder te verdelen in fascia die intern in het lichaam steun geeft en geleidt, en fascia die externe krachten opvangt en verspreidt door het lichaam (dissipatie). Nog steeds blijft het lastig een precieze grens aan te geven.

Dat laatste geldt ook in een ander opzicht. Want zo is het bijzonder lastig om aan te geven waar een spier ophoudt en de pees begint, waar een pees ophoudt en het bot begint, en waar een bot eindigt en een ligament begint.

Duidelijk mag zijn dat fascia een belangrijker rol speelt dan we dachten ten behoeve van het waarborgen van de stabiliteit van het lichaam.

Een doorlopend geheel

De term ‘verbinden’ verdient hier extra aandacht. Door het omhullen en beschermen van de organen en weefsels te benadrukken, zouden we uit het oog kunnen verliezen dat fascia alle organen en weefsels met elkaar verbindt.

Fascia houdt niet op aan het eind van een spier of aan de rand van een orgaan. Het loopt door en door, gaat over in een andere vorm of richting en vormt zo echt een matrix, een steungevende structuur voor alle weefsels, organen en cellen, een web dat van onze kruin ononderbroken doorloopt tot onze voetzolen.

Sterker nog, er zijn deskundige therapeuten die stellen dat het onderscheid maken tussen spieren en spiergroepen maar net een kwestie is van langs welke fascia je de zaak bekijkt. De bekende Structural Integration therapeut Tom Myers, zegt bijvoorbeeld “… dat er niet 600 verschillende spieren zijn, maar één spier die in 600 innig met elkaar verbonden fascia-pockets is gestopt”.

De illusie van de aparte spieren is ontstaan door hoe anatomen hun scalpels hebben gehanteerd, die de weefsels lángs de fascia hebben doorgesneden. Dit proces van reduceren heeft ons verblind voor de realiteit van het geheel.

Overigens is fascia nooit “ontspannen” in de zin van slap. Het heeft altijd een bepaalde tonus (niet-actieve spanning), alleen al door de zwaartekracht die continu invloed op ons lichaam uitoefent. Het is dan ook niet vreemd dat deskundigen ons lichaam beschouwen als een biotensegrity.

Waarom aandacht voor fascia op RelaxMore.net?

Er zijn steeds meer geluiden die zeggen dat fascia een emotioneel geheugen heeft en dat er dus ervaringen in kunnen worden opgeslagen. Doordat er ook vezels en kleine stervormige cellen, de zogenaamde myofibroblasten, in fascia aanwezig zijn, kan fascia korter worden, meer gespannen en uiteindelijk verhardingen en verklevingen veroorzaken.

Dit maakt de weefsels die omhuld worden door die betreffende fascia beduidend stijver/minder beweeglijk. Naar het schijnt, heeft langdurige mentale stress of andere overbelasting hier een relatie mee.

Hier zou wel eens een belangrijk aanknopingspunt voor traumatherapie kunnen liggen. We gaan zien hoe zich dat gaat ontwikkelen. Voor veel professionals die met trauma werken, laat de toegenomen kennis van fascia veel puzzelstukjes op hun plek vallen.

Fascia en emoties

R. Louis Shultz en Rosemary Feitis, die meer dan 20 jaar onderzoek naar fascia hebben gedaan, stellen in hun boeiende boek “The Endless Web” dat ook emoties opgeslagen kunnen worden in de fascia.

Zo schrijven ze dat bij een fysieke respons op een emotie de zachte weefsels een grote rol spelen. “Fascia zijn het emotionele lichaam”. Emoties reizen door het web van de fascia en worden door het brein geïnterpreteerd als boosheid, plezier, liefde etc.

Shultz en Feitis betogen dat fysieke therapie bij houdingsproblemen alleen effectief kan zijn wanneer er ook aandacht voor de emotionele oorsprong van ervan. Denk bijvoorbeeld aan een meer in elkaar gedoken lichaamshouding van iemand die veel angstige situaties heeft meegemaakt.

Ook hier kan zomaar een aanknopingspunt liggen dat van belang is bij traumatherapie.

Fascia is overal, daarom keek men er zo lang overheen

Er valt nog veel te ontdekken over fascia, zoveel is zeker. Misschien dat van bovenstaande een aantal beweringen niet klopt of bijgesteld moet worden, maar dat fascia een belangrijker rol speelt dan we tot voor kort vermoedden, staat als een paal boven water¹.

Fascia is het missende element in de beweging/stabiliteit vergelijking. We krijgen er meer zicht op en ik ben benieuwd naar wat de toekomst gaat brengen!

Dit artikel maakt deel uit van het Relaxicon op RelaxMore.net.

1. Ik zal dit artikel van tijd tot tijd bijwerken met nieuwe kennis en info.