De allermooiste mindfulness-quote vind je in de film "Smoke"

To make up a good story you have to know how to push all the right buttons

Foto’s: scenes uit de film, de meeste gemaakt met m’n mobiel

Iedere ochtend om 8 uur maakt Auggie Wren een foto. Hij zet z’n camera op de hoek van 3rd street en 7th Avenue in New York, kijkt op z’n horloge en klikt de draadontspanner. Al meer dan 4000 dagen onafgebroken. Als de foto gemaakt is, gaat hij zijn tabakswinkel weer in en kunnen de klanten binnenkomen.

People say you have to travel to see the world.
Sometimes I think that if you just stay in one place
and keep your eyes open,
you're going to see just about all that you can handle.

Auggie Wren

Het is één van de verhaallijnen in de film Smoke. Auggie (gespeeld door Harvey Keitel) is een intelligente en filosofisch ingestelde man. Hij wilde eigenlijk naar de universiteit, maar doordat hij van een rechter moest kiezen tussen het leger of de gevangenis, bracht hij vier jaar bij de marine door en schoot het verder studeren erbij in.

Zijn tabakswinkel is een ontmoetingsplek van de locals, waar veel kleurrijke figuren hun rokertje kopen en een praatje maken of hun problemen bespreken.

Eén van die figuren is Paul (gespeeld door William Hurt), een schrijver wiens vrouw recent overleden is. Paul ziet Auggie’s camera staan en het gesprek over de foto’s komt op gang. In een volgend shot zien we Paul in Auggie’s appartement door de talloze foto-albums bladeren waar die 4000 foto’s in zitten.
Paul is verbijsterd:

Paul bladert er wat doorheen, scant over de foto’s en lijkt Auggie's bedoeling niet te vatten. Waarop Auggie de wijze woorden spreekt:

Nu gaat Paul pas echt goed kijken, en ziet hij hoe Auggie het New Yorkse leven gevangen heeft en hoe iedere foto hetzelfde en toch anders is.

De film zit vol mooie verhalen van en over mensen die getekend zijn door het leven. De tabakszaak staat continu blauw van de rook, een illegaal sigarenhandeltje loopt mis omdat de jongste bediende de kraan liet lopen terwijl hij in de Penthouse stond te gluren, Auggie’s ex duikt op, en nog veel meer.

Een heerlijke film om te zien, met een lekker traag tempo, grote monden en kleine hartjes, en hij eindigt met een mooi Kerstverhaal. De laatste woorden zijn:

Shit, if you can't share your secrets with your friends,
then what kind of friend are ya?

Auggie Wren

De mooiste quote

Eigenlijk is het enige wat me is bijgebleven van de allereerste keer dat ik Smoke zag, lang geleden, die ene quote:

“You have to slow down, my friend,
otherwise you will never get it.”

Ik werd een tijdje geleden weer nieuwsgierig naar de film en heb toen de DVD gekocht. Vorige week kwam het ervan en heb ik hem samen met Johanna bekeken en ervan genoten. Hoewel Auggie vol zit met wijsheden en altijd een goeie oneliner paraat heeft, blijft de “slow down” quote voor mij de mooiste en de belangrijkste.

Het is maar een klein zinnetje en in de film krijgt het geen nadruk, dus je mist het makkelijk.

Een kernaspect van mindfulness

Ik vermoed dat de meeste mensen die bij mij een mindfulnesstraining hebben gevolgd, deze quote wel hebben gehoord, want hij is diep ingeprent bij me. Ook bij de groepen die ik in het ziekenhuis begeleid, gebruik ik hem. Van een van de groepen kreeg ik na afloop van het programma zelfs een tegeltje:

Je zult begrijpen: ik ben het inhoudelijk voor de volle 100% eens met de quote. Je kunt over mindfulness lezen en praten tot je een ons weegt, maar je zult die vertraging in moeten om te ontdekken hoe je denken en doen geregeerd wordt door automatismen die hun herkomst in het verleden hebben, en vervolgens te ontdekken waar de ruimte voor verandering ligt.

Tegelijk kan het woord ‘moeten’ misschien niet-compassievol klinken, maar om de hete brij heen draaien is dat ook niet. C’est le ton qui fait la musique, het is de toon die het hem doet. Juist in deze zin “you have to slow down, my friend, …” zit de vriendelijkheid samen met de urgentie van de boodschap verwerkt. Bovendien is het een waarheid als een koe: als je niet vertraagt, zul je het nooit ‘vatten’.

De Engelse zin is mooier

Je ziet het in de foto van de betreffende quote hierboven de Nederlandse vertaling. “Je zult het nooit begrijpen als je niet rustiger aan doet”, klinkt voor mijn gevoel minder mooi dan het Engels, maar dit is ook een kwestie van smaak, want de vertaling is wel adequaat. In een mindfulnesstraining zou ik er dan van maken “Je zult het nooit begrijpen als je niet vertraagt”.

Ik gebruik zelf meestal de Engelse versie, die ik iets meer urgentie vind uitstralen. Daarmee blijf ik ook uit het gebruik van het woord ‘moeten’, want het Engelse ‘have to’ is voor mijn gevoel iets minder streng dan ons ‘moeten’. De Engelsen hebben immers ook nog een strengere nuance ‘you must’, en die wordt dus niet gebruikt. Ons ‘je mag’ vind ik dan weer net iets te vrijblijvend klinken voor zoiets belangrijks als vertragen ten behoeve van het ontwikkelen van mindfulness.

Laat gerust in de comments weten hoe jij hierover denkt.

De noodzaak van vertragen

Natuurlijk zal ik nooit een mindfulness- of compassie-deelnemer dwingen om te vertragen. Het kan best eng zijn als je daartoe wordt uitgenodigd en het leidt dan ook vaak tot weerstand, die zich in verschillende vormen kan uiten. Gelukkig is vertragen iets wat je kunt leren en ook stapsgewijs mag opbouwen. In mijn lessen en trainingen oefenen we het altijd live in de groep, zonder dat ik dat benoem. Niet alleen tijdens een oefening die ik begeleid, maar vooral bij het nabespreken en uitwisselen over de oefening. Immers, door aan den lijve te ervaren hoe vertragen werkt, ontdek je wat hierbij van belang is.
Laten we dat eens nader onderzoeken.

Hoe vertraag je?

Hoe doe je dat nou, dat slowing down? Laten we het niet al te moeilijk maken en gewoon eens beginnen met 1 seconde te wachten voordat je reageert op een impuls of een neiging om iets te doen. Oei, maar zelfs dat kan al moeilijk zijn, als je niet in de gaten hebt dat je reageert op iets en denkt dat je uit vrije wil iets doet. Er is dus eigenlijk al een soort vertraging nodig om in de vertraging te komen …

Dat laat direct al zien dat vertragen wat voeten in aarde kan hebben. En logischerwijs is vertragen een proces dat zich niet laat forceren, want haast hebben om te vertragen is een goede voorspeller voor frustratie.

Hoe ziet vertragen eruit?

In les 4 van de MBSR-training (de “standaard” mindfulnesstraining) is vertragen een sleutelthema. Om zicht te krijgen op gewoontes en patronen gebruik ik een schema dat mooi toont waar de vertraging precies plaats mag vinden om ruimte te creëren voor een andere, gezondere respons:

• Bovenaan zie je de gewoonte verbeeld: S → R, oftewel: stimulus (prikkel of trigger) leidt tot reactie.

• In de onderste helft zie je dat er een A (van aandacht) tussen de stimulus en de reactie is gekomen. Dit is het moment van vertraging waarin je bewust kunt worden dat er een stimulus is – een voorbeeld dat ik altijd gebruik is: jeuk – en dat er een neiging is om te krabben. Door de aandacht die er nu is, is er ruimte voor een andere keus dan reflexmatig krabben, bijvoorbeeld niet krabben, of een zalfje pakken, of wel krabben, maar nu als een bewuste keus.

Bij deze flap heb ik nog een heel verhaal om alle “ja-maren” die geregeld de revue passeren, te ontmantelen¹, maar daar is dit artikel niet voor bedoeld. De voornaamste boodschap is dat we vertragen om de ruimte tussen stimulus en reactie te vergroten², zodat de reactie niet meer onbewust hoeft te blijven, maar een bewuste respons kan worden.

Wat valt er te ontdekken?

Twee ontdekkingen die vaak plaatsvinden bij een deelnemer zijn het ontdekken hoeveel haast iemand eigenlijk altijd heeft, en ten tweede dat dat besef het eerste vertragen al in gang kan zetten. En er is meer te ontdekken. Wat dacht je van …

Het ontdekken hoe snel je geneigd bent om in de actiestand te schieten, zelfs als je al een beetje kunt vertragen. Of te merken dat tijdens het vertragen kan gebeuren waar je op een onbewust niveau al wat zorgen over had: dat gevoelens naar boven komen die je niet gewend bent om toe te laten. En dat dat dus spannend kan zijn. Je kunt ontdekken dat toelaten van gevoelens zo lastig is, dat je weer in de “versnelling” schiet, en dat daar dan zelfkritiek uit kan ontstaan. Hé, dan zat je misschien toch een klein beetje in de vertraging, dat je dat zomaar opmerkte …

Zo bouw je het vertragen in kleine stapjes op en ga je ontdekken dat bij heel veel neigingen om te reageren een keuzemoment kan ontstaan en dat gevoelens die je niet gewend bent, toch toegelaten kunnen worden. Dat het misschien even spannend is, maar dat toelaten niet hetzelfde betekent als erdoor overspoeld worden of erin vastlopen.

Op volle snelheid

Op een gegeven moment kun je het vertragen ook toepassen buiten de meditatie om. Ook dat gaat stapje voor stapje. Bestendig oefenen gaat je steeds beter leren om werkelijk in het huidige moment je leven te leven en te doen wat moet gebeuren, vanuit rust en kalmte in plaats van uit onrust en haast. En dan kun je ook gewoon hard werken en veel voor elkaar krijgen. Sterker nog: je werkt efficiënter, want je zult minder fouten maken of sneller in de gaten hebben dat je iets aan moet passen.

Maar tegen de tijd dat je zo kunt vertragen, is efficiëntie geen reden meer om te vertragen, maar gaat het om de kwaliteit van je handelen en het plezier dat je krijgt om minder gehaast je leven te leiden.

Nooit klaar

Vertragen is nooit af. Je kunt vertragen in handelen, in gevoel voelen, in reactiviteit op gedachten, en zelfs vertragen in het vertragen. Net als je het gevoel hebt dat je het vertragen wat in de vingers begint te krijgen, kun je weer een nieuwe laag ontdekken.

Wat je ook kunt ontdekken, is dat je nog vaak zult vergeten om te vertragen. “Dat wat herinnert moet worden” is niet voor niets de tweede betekenis³ van het Sanskriet woord Sati, dat in het Engels mindfulness is geworden. No problem, zoals veel mindfulness-cursisten mij ook horen zeggen, vergeten hoort erbij en herinneren is de kunst.

Om te helpen herinneren hebben we geheugensteuntjes nodig. Quotes zijn daar geschikte voorbeelden van. In de film Smoke vond ik tot nu toe de mooiste mindfulness-quote en ik heb gemerkt dat veel mensen met behulp van deze quote de vertraging zijn gaan opzoeken en onderzoeken.

“You have to slow down, my friend,
otherwise you will never get it.”

Heb jij ook een mooie mindfuless-quote uit een film?
Wil je hem hieronder delen?

Voor de leuk: de trailer van Smoke

If it happens it happens. If it doesn't it doesn't.
You understand what I'm sayin'? You never know what's gonna happen next.
And the moment you think you do, that's the moment you don't know a goddamn thing. This is what we call a paradox. Are ya following me?

Auggie Wren

Dank aan Auggie Wren!

1. Nieuwsgierig? Een goede reden om een mindfulnesstraining te volgen bij Relax More!

2. Victor Frankl was een Oostenrijkse psychiater die de holocaust overleefde. Hij heeft een beroemde uitspraak gedaan:
“Tussen stimulus en respons is een ruimte.
In deze ruimte ligt onze vrijheid en kracht om onze respons te kiezen.
Onze respons is bepalend voor onze groei en ons geluk.”
Misschien heeft Auggie Wren het werk van Frankl gelezen …

3. De eerste betekenis is natuurlijk dat wat de meeste mensen kennen als “mindfulness”, waarvan de beste Nederlandse vertaling in mijn ogen is “zorgzame aandacht”.